
Umwami wa nyuma, ariko wa mbere w’umukristo: Umurage udasanzwe wa Mutara III Rudahigwa
Ubukristo bwa Mutara III Rudahigwa: Umwami wahinduye amateka y’u Rwanda mu mateka y’u Rwanda habaye igihe gikomeye cyahinduye burundu imiterere y’idini mu gihugu, ubwo Umwami Mutara III Rudahigwa, umwami wa munani akaba n’uwanyuma w’u Rwanda, yahitagamo kwakira Ubukristo.
Tariki ya 14 Ukwakira 1943, ubwo yabatijwe, byabaye intangiriro y’igihe gishya mu bwami bwe no mu gihugu cyose. Uwo muhango ntiwari icyemezo cye bwite gusa, ahubwo wabaye ikimenyetso cyahinduye ubuzima bwa benshi, maze benshi mu Banyarwanda batangira kugendera ku mahame y’Ubukristo.
Mutara III yavutse mu kwezi kwa Werurwe 1911, aza yima ingoma mu 1931 kugeza atanze mu 1959. Nubwo igihe yamaze ku ngoma kitari kirekire, imyaka yayoboye yabaye intandaro y’impinduka zikomeye. Atandukanye n’abandi bami benshi bahigwaga no kwanga umuco w’amahanga, Rudahigwa yabonaga Ubukristo nk’inzira y’iterambere.
Yari umuyobozi w’inyangamugayo, w’ubwenge, kandi witeguye guhindura byinshi ku nyungu z’abaturage be.Mu mibereho ye, hari ibintu byatangaje abamubonaga: umwanditsi w’umunyamerika witwa John Gunther, mu 1953, yamusobanuye nk’umugabo w’inararibonye, ugaragara neza kandi ureshya na metero 2,05.” Nubwo yari umuntu ufite igihagararo gitangaje, yari azwiho kuba mwiza mu mico, agira ubuntu kandi yoroheje.
Yari anazi neza Igifaransa, akoresha ubwo bumenyi mu gushimangira umubano hagati y’u Rwanda n’u Bubiligi, icyo gihe cyari igihugu gikoloniza u Rwanda.Urugendo rwe rugana ku bukristo rwari urw’igihe kirekire. Yashatse bwa mbere Nyiramakomali mu 1933, baratandukana mu 1941. Nyuma, tariki 13 Mutarama 1942, yashyingiwe na Rosalie Gicanda mu rusengero. Rosalie, wari umukristo, ashobora kuba yaragize uruhare rukomeye mu gufasha Rudahigwa kugana ku bukristo. Ubu bukwe bwabaye ikimenyetso cyo kwemera no gushyigikira indangagaciro nshya, harimo no kuva ku migenzo ya kera y’ubushorishori mu bwami bw’u Rwanda.Kwemera kwe Ubukristo kwagize uruhare rukomeye mu buyobozi bwe.
Yari umwami wiyemeje gukorera abaturage be, atari mu butegetsi gusa ahubwo no mu rukundo, ubutabera n’impuhwe byavugwaga mu nyigisho za Gikristo. Mu gihe cye, hakozwe byinshi mu rwego rw’amajyambere, harimo imihanda n’amashuri, byose bigamije guteza imbere imibereho y’Abanyarwanda. Yabonaga ubutegetsi bwe nk’ubutumwa yahawe n’Imana bwo gufasha abari bakeneye ubufasha.Yagaragaje kandi ubwitange mu kurwanya akarengane. Yaharaniye ko igihano cy’inkoni n’imirimo y’agahato bikurwaho mu gihugu, ibintu byari bisanzwe muri gahunda z’abakoloni.
Aha ni ho yerekanye ko Ubukristo bwari butangiye guhindura imibereho y’abantu, aho umuntu yagombaga kubahwa nk’uko Imana ibishaka.Icyemezo cyo guhinduka umukristo cyari icyemezo gikomeye, cyari gishobora kutemerwa n’abakurikiye imigenzo ya kera. Ariko Rudahigwa yahisemo kudatinya kunenga amahame ashaje, maze aboneraho kwerekana ko ubuyobozi bwiza bugomba kujyana n’impinduka zubaka igihugu. Yabaye urugero rw’umuyobozi utinyuka guhindura ibintu ku neza y’abo ayobora.Kwemera kwe Ubukristo kwabaye n’isoko y’imyumvire mishya ku Banyarwanda.
Nk’umwami w’Abanyiginya, yari intangarugero mu gihugu, bityo ubwo abatijwe n’ubwo yakomeje kurangwa n’ubutwari bwa gikristo, byatumye Abanyarwanda benshi bakira iyo myemerere. Amatorero yatangiye kugwira mu gihugu, Ubukristo bubera umusingi w’imico n’umuco mishya mu Rwanda.Nubwo yakiraga Ubukristo, Rudahigwa ntiyigeze asuzugura umuco gakondo w’u Rwanda. Yari umuyobozi uharanira ko amateka y’igihugu atazimira, nubwo igihugu cyari kiri mu gihe cy’impinduka ziturutse ku bukoloni.
Yashoboye kubihuza, maze akomeza kuba umuyobozi wakundwaga mu gihugu ndetse n’abanyamahanga bakamwubaha.Nyamara gutanga kwe kwaje gutungura igihugu. Yatanze ku wa 25 Nyakanga 1959 afite imyaka 48 gusa. Gutanga kwe kwagize ingaruka zikomeye, bitera igihugu kujya mu gihe cy’amateka mashya cyarangiye kigeze ku ivanwaho ry’ingoma ya cyami.
Nubwo yapfuye akiri muto, umurage we wakomeje kubaho mu mitima y’abaturage.Inkuru y’ubuzima bwa Mutara III Rudahigwa igaragaza ko yari umwami wahisemo ukwemera kurusha imigenzo ya kera, maze akabihuriza hamwe n’ubuyobozi bwe.
Yari umuyobozi w’icyerekezo, umukristo w’ukuri, kandi ugaragaza imbaraga z’ubuzima buhindurwa n’ukwemera. Umurage we ukomeje kuba isomo ku Rwanda n’isi yose, yerekana ko ubuyobozi nyakuri butangwa atari mu bubasha gusa, ahubwo buvanzemo n’umurongo w’umutima, icyerekezo n’ukwemera.

Mutara III Rudahigwa: Umwami wazanye Ubukristo ku ngoma y’u Rwanda
nkuko bigaragara mu bitabo bitandukanye by’amateka Y’u Rwanda Alexis Kagame: l’homme et son oeuvre : actes du Colloque international, Kigali, 26 novembre-2 décembre 1987. ,From Democratization to Ethnic Revolution: Catholic Politics in Rwanda, 1950-1962.