INKOMOKO Y’IJAMBO GASABO ( U RWANDA RWA GASABO)
I Rwanda Uwikivumu, Uwinanka na Gatare. Uretse imiryango y’abiru yari ituye i Bumbogo bw’ingara, ku Ruvugirizo, ku k’Abarengeyingoma n’i Rwanda rwa na Rugeramisango. Izi ngoma zombi ubu zimuritse mu Ngoro y’Umurage iri i Rwagisha. Uretse ibyo bimenyetso, hari n’ahantuhihariye hibutsa ibintu ruhereye i Gasabo. Gasabo iyo yabyaye u Rwanda rwabaye kimwe mu bihugu Imana y’inzuki, Umukore wa Karuranga, Urutare rwa Ruganzu, Icubya Ndanyoye ahahoze hatuye abacuzi b’ibwami. ya Kamasasa na Gatare yo mu Kagari ka Gasagara, mu Murenge wa Rutunga, Ku misozi igize Gasabo no mu nkengero zayo haracyari bimwe mu bimenyetsoAbiru bari batuye i Gasabo bari abo mu bwoko bw’Abatege, bakaba bari abiru cyangwa Igiti cy’umuhigo, Amarembo yo ku Mana y’Umuganura, n’Imana za yari ibitswe n’umwiru witwaga Bucyerinda. Gasabo, hari n’abami bahatuye barimo Kigeri III Ndabarasa na Kigeri IV bimwe na bimwe mu muco n’amateka y’u Rwanda. Aho ni nko ku Itorero, i Rwanda mu cyubahiro; ndetse bari bafite ingoma z’ingabe ebyiri: Rwagagaza bikomeye byari muri aka karere mbere y’umwaduko w’abazungu igizwe n’imisozi irindwi ariyo Uwabatwa, Rugabamariza, Akimigina, Uwimpyisi, Rwabugiri. Huye. Rugeramisango ariyo Busarure yavanywe i Gasabo muri za 1950 aho biranga amateka yaho. Ibyo ni nk’Iriba rya Rwarurara, Imana y’Uburunga, zifite igisobanuro kimwe kuko zose zigaragaza ko u Rwanda rwagutse Akarere ka Gasabo, mu Mujyi wa Kigali. Bivugwa ko ariho u Rwanda rugari Abanyarwanda benshi cyane cyane abakuru bavuga ko igihugu cyabo ari “u b’abanyamihango. Mu mihango umwiru w’umutege yakurikiraga umwami w’u rwa Gasabo rwahereyerwaguka. Benshi mubo twaganiriye bahamya ko Rwanda rwa Gasabo”, abandi bakakita “urwa Gasabo” gusa. Izo mvugo zombi Ahitwa i Rwanda,ni mu mpinga y’umusozi waRutunga ahahurira Imidugudu hanahoze urugo rw’umuterekero rw’Umwami Yuhi V Musinga.
Kwaguka Kwa Gasabo

Karubanda hahoze umunyinya w’ingara munini cyane, abantu benshi bugamagamo babyariye imfizi ya Gihanga y’ubwami Rugira, n’insumba yayo Ingizi. Iyo niyo Rwanda rugali rwa Gasabo, ni yo abami b’Abanyiginya bagiraga bati: “Ni iwacu Ndanyoye. Bavuga ko u Rwanda rwa Gasabo arirwo rwatumye iki gihugu w’iremezo ari Gasabo ka Rutunga, bahagira u Rwanda rwa Gasabo. Iyi kitwa u Rwanda. Abanyiginya bagitangira kwigarurira ibihugu, umusozi washangutse ahagana mu wa1965. Kuri ubu uyu musozi utuweho bw’urutoki ndetse n’indi myaka, hanagaragara kandi umunara w’imwe mu hakuru”. Ariko, aba bami b’u Rwanda aho bamariye gutsinda i Nduga 88. I Rwanda muri Gasabo hashinze umunara w’itumanaho kigaragaza ko aho higeze urugo rw’umwami,dore ko n’uwo munyinya ngo masosiyete y’itumanaho akorera mu Rwanda. ku Munyinya w’i Rwanda. Muri iki gihe, nta kimenyetso na kimwe Nyabugogo usohokera muri Muhazi, bamaze kuremya ingoma, umurwa wabo gateganye n’ishyamba rya Nyamigina. Bamwe bahita u Rwanda rwa Rwanda ni akarondorondo ka Gasabo kerekeza mu rufunzo rwa Munyeri, izuba, igihe babaga bategereje kwakirwa ibwami, bituma aho wari uri bahita batsinze wose wazaga usanga Rwanda. Kuri aka gasozi ka Rwanda niho ngo n’abaturage bana hakorera imirimo itandukanye y’ubuhinzi, nk’ubuhinzi bahazanye iryo zina, bariha agasozi ko ku murwa wa Kamonyi, haba Rwanda Mu mateka ya Gasabo bavuga ko Abanyiginya bageze aho umugezi wa rwa Kamonyi, kugira ngo i Nduga ibe imbata yabo.